Xe ô tô xuất hiện ở Việt Nam từ khi nào?

Người Pháp với nhu cầu phát triển khai thác tài nguyên và kinh tế tại thuộc địa, sau khi chiếm đóng miền Nam với tên gọi Cochinchine, họ đã đưa rất nhiều máy móc, xe buýt, vận tải, và xe hơi vào Việt Nam từ rất sớm. 

Theo Trung tâm Lưu trữ quốc gia, từ năm 1886, Hà Nội đã có 2 chiếc ô tô, một của giáo hội chuyên để chở cha đạo Puginier và một của nhà thầu Sở Công chính ở Hà Nội là Coutel. Đây là 2 trong những chiếc xe đầu tiên tại Việt Nam, xe chạy bằng động cơ hơi nước.

Hình minh họa một chiếc Clement động cơ hơi nước 1896, không rõ cha đạo Puginier sử dụng xe nào

Theo các tài liệu, cụm từ "xe hơi" được thống kê từ năm 1905 tại Việt Nam dựa trên danh sách đánh thuế thời kỳ đó. Xe hơi không chỉ là phương tiện khẳng định địa vị, quyền lực và giàu sang, vừa là biểu tượng của sự đô hộ Pháp. Đối với các nhà sáng chế Pháp, Đông Dương còn là mảnh đất thử nghiệm với các mẫu thiết kế dành riêng cho địa hình và điều kiện khí hậu nhiệt đới.

Xe cơ giới công cộng đầu tiên được đưa vào lưu thông ở Đông Dương (xe buýt mui trần dùng cho dịch vụ bưu chính và hành khách giữa Sài Gòn và Tây Ninh) - Hình chụp khoảng năm 1901

Những chiếc xe thời kỳ đầu chủ yếu là các thương hiệu nổi tiếng như Citroen, Peugeot và Renault, được những người định cư nhập vào, kích thước nhỏ, động cơ khoảng từ 2-4 mã lực.

Xe chở khách năm 1912,  chạy ngang tháp đồng hồ trường đua Phú Thọ- hai phu xe (pousse-pousse) đứng trên thềm đá tháp đồng hồ.

Trong những năm 1920, thị trường xe hơi Pháp mở rộng hơn ở Đông Dương. Thực ra, những chiếc xe hơi của người Pháp mua từ đầu những năm 1900-1910 được bán lại theo dạng xe đã qua sử dụng. Người châu Á địa phương thuộc tầng lớp khá giả mua lại để phục vụ mục đích cá nhân. Ngoài ra, một số người mua lại xe tải hoặc xe có kích thước lớn để biến thành xe chở khách. Cả một nền công nghiệp lớn được hình thành, bắt đầu từ những năm 1910 và phát triển mạnh trong những năm 1920.

Vợ chồng công tước Brabant thăm Hà Nội, trước khi trở thành vua Bỉ Léopold III và hoàng hậu Astrid năm 1934.

Triển lãm Xe hơi tại Phòng Báo chí và Thông Tin Sài Gòn, ngày 29/09/1949

Citroen, Peugeot và Renault, góc đường Catinat (Đồng Khởi ) và Bonard ( Lê Lợi) phía trước nhà hát Thành Phố-bên hông là công viên Garnier trước 1954.

Những người Việt sở hữu xe hơi đầu tiên

Theo tư liệu do người Pháp lưu giữ thì người An Nam đầu tiên có xe hơi được ghi lại trong sử sách chính là ông Châu Văn Tú, có tên Tây Pierre Tú, biệt danh “Thầy Năm Tú”, gốc gác Mỹ Tho là người “An Nam” sắm xe hơi đầu tiên ở Nam Kỳ năm 1907.

Đến năm 1913, người đầu tiên mua xe hơi đất Trung Kỳ là ông Nguyễn Văn Đương ở Thanh Hóa. Đây cũng là năm chiếc xe hơi đầu tiên xuất hiện tại Bắc Kỳ, người sắm xe hơi đầu tiên xứ Bắc là ông Bạch Thái Bưởi ở Hà Nội.

Tuy hơi không rõ, nhưng có vẻ như trong hình là chiếc xe của ông Bạch Thái Bưởi trước cổng

Nói về thú chơi xe, vua Bảo Đại, vị vua cuối cùng của Việt Nam, tỏ ra “sành điệu” hơn cả, ông rất thành thạo các lĩnh vực ăn chơi, từ nhảy đầm, đánh gôn, đến sưu tầm ôtô, máy bay, du thuyền. 

Bộ sưu tập ôtô của Bảo Đại thời đó toàn những xe đắt tiền, ấn tượng và hiện đại nhất: 

1 chiếc Mercedes lớn, nặng 4 tấn, có kính dày 3 cm, vỏ chống được đạn 8 ly của tiểu liên và súng máy;

4 chiếc Limousine; 

1 chiếc Citroen động cơ bánh trước.

Và những chiếc xe thể thao hiệu Ferrari hay Bentley.

Vua Bảo Đại và dàn xe khủng: Mercedes 770, Citroen, Ferrari 250 GT Tour de France

Xe hơi thời Pháp thuộc

Phần lớn các công ty xe hơi đầu thế kỷ 20 có trụ sở thuộc khu vực quận 1 trước 1954, một số có công ty đại diện ở các tỉnh lớn, Hà Nội Hải Phòng, làm đại lý cho hãng xe Pháp Peugeot, Citroen, Renault, Simca, Packard, Panhard, hãng xe Mỹ như Ford, Chrysler, General Motors, xe Anh như Vauxhall, Austin, Morris và xe Đức như Opel, Volkswagen, xe Ý như Fiat, Nhật như Toyota, Honda..

Bãi xe đậu trước nhà hát Tây, trước tháng 5/1975 tại đây là Hạ Nghị Viện, sau 1975 nơi này là nhà hát Thành phố.

Hình tham khảo đối chiếu các dòng xe có mặt ở bãi. Các loại xe hơi có thể nhận dạng gồm có Citroen Traction Avant, Renault 4CV, Peugeot 202, Peugeot 203, Land Rover 80, Panhard Dyna X 1953.

Nói chung, xe xuất xứ từ Pháp chiếm đa số, đi đâu cũng thấy phần đông Renault 4 CV, rồi đến Simca, Dauphine, Renault, Peugeot, Citroen và một số xe từ các nước ở Âu Châu như Đức, Ý, Anh… 

Logo các hãng xe có mặt tại Việt Nam từ thời Pháp

Cuối thập niên 1950, và thập niên 1960, khi người Mỹ và đồng minh cùng các công ty ngoại quốc bắt đầu vào miền Nam, họ mang vào các loại xe sản xuất từ Mỹ-mà người Nam gọi là xe Hoa Kỳ, đặc điểm chung là kích thước lớn, dài, kiểu đột phá táo bạo, cản xe mạ kền, đuôi vẩy cá, sơn hai ba màu. 

Phong cách bấy giờ là xe máy to, mạnh, rộng rãi phóng khoáng, xe Pháp máy nhỏ, chạy yếu hơn bị đưa làm xe đò, xe taxi vì ít hao xăng. Trên đường phố Sài Gòn, cuối thập kỷ 40 và bắt đầu thịnh hành từ thập kỷ 50 có nhiều loại taxi xuất hiện- xe Renault 4CV, Simca Dauphine loại xe khách như Citroen Traction và cùng các loại xe Hoa Kỳ (thường được thuê làm xe “hoa” hay cho những dịp đặc biệt). Xe Pháp mất yếu tố sang trọng, thời thượng nên ko làm xe rước dâu nữa.

Vị trí AutoHall đối diện với nhà hàng Pancrazi (trước 1975, tòa nhà thương mại Eden) - Khảo sát hình, có hai chiếc Citroen Type A tourer và một Citroen C4 (1928) chạy ra từ Bainier-AutoHall garage, chiếc xe chở khách Citroen chạy về hướng Auto Hall, Auto Hall nằm đối diện với nhà hàng Pancrazi trên đường Bonnard và nằm xéo góc với Garage Bainier.

Từ năm 1920 Ông E Bainier thành lập SOCIÉTÉ ANONYME DES ÉTABLISSEMENTS BAINIER, dời trụ sở về gốc đường 21 Bonard và 100-102 Nguyễn Huệ, cho xây lại AutoHall với công nghệ hiện đại thời bấy giờ (hình 1), mở rộng phạm vi làm đại lý cho nhiều hiệu xe như Unic, Dodge, Darracq và Citroen.

Mẫu xe Citroen C4 1928

Garage Charner là đại lý độc quyền bán các xe hơi Delage, Renault, Panhard, Monet-Goyou…
Toà nhà Garage Charner nằm gần thương xá GMC (Grand Magasin Charner) bị cháy tháng 6 năm 1929, được xây lại sau đó.

Panhard

Công ty Panhard và Levassor đã được thành lập vào năm 1887, một thời nổi tiếng là một trong những công ty xe hơi tiên phong, chiếc xe đầu tiên sản xuất vào năm 1891 dựa trên một giấy phép của các bằng sáng chế của Daimler. Nhưng thay vì động cơ đặt phía sau như xe Daimler Benz, Panhard đặt động cơ và bộ tản nhiệt ở phía trước, điều khiển bánh xe phía sau, và một truyền trượt bánh răng thô. Cách cấu tạo này trở thành và được biết đến như là “Système Panhard”

Minh họa: Panhard Dyna X 1953

Những chiếc xe của Panhard có mặt ở Việt Nam thời kỳ Pháp thuộc như là Dyna X còn được gọi là Dyna 110, Dyna 120 và Dyna 130 dựa trên khả năng tăng tốc lên tới 110, 120 hay 130 km/giờ
Vào năm 1954, Dyna X bị thay thế bởi loại xe lớn hơn, mạnh hơn là chiếc Dyna Z.

Simca

Tên SIMCA (Société industrielle de Méchanique et Carrosserie). Công Ty thành lập bởi Henry- Théodore Pigozzi năm 1934 sản xuất xe Fiat (của Ý) cho thị trường Pháp. 

Trong suốt 12 năm với bốn kiểu xe Simca 8, 9 , 1300 và P69 Simca thành công nhất với các dòng xe này- Xe được sản xuất từ Pháp và Úc.

Một chiếc Simca trên đường Nguyễn Huệ

Simca 9 Aronde thấy ở Saigon sản xuất khoảng 1951-55, không phải là traction avant nhưng máy cũng đặt phía trước, năng xuất khoảng 1.2L. 

Hình ảnh Simca 9 Aronde

The Aronde rất phổ biến ở Pháp, giúp Simca trở thành hãng sản xuất xe hơi lớn thứ hai bên Pháp vào khoảng cuối thập niên 1950, Simca ngừng sản xuất Aronde cuối năm 1963.

Renault

Renault là sản phẩm trí tuệ của kỹ sư Louis Renault, công ty Renault được thành lập cùng với hai người anh em của ông ở Pháp vào năm 1899. Louise Renault sản xuất loại xe đầu tiên từ 1898-1903, loại xe nhỏ Renault Voiturette.

Garage Renault 231, Bến Chương Dương (thời Pháp Quai de Belgique), phòng trưng bày xe Renault tai 59 đường Lê Thánh Tôn.

Dòng xe 4CV của Renault được giới thiệu vào năm 1946 đã đạt nhiều thành công lớn so với dự kiến ban đầu. Renault 4CV mà người Việt gọi là xe 4 ngựa- quatre cheveaux, xe con cóc, sản xuất khoảng 1946 đến 1961 là hậu duệ của chiếc Juva Quatre và là tiền thân của Renault Dauphine.  

Renault Novaquatre (4CV) kiểu 1934 đậu trước trường Chasse Loup-Laubat 1946 (bây giờ Lê Quý Đôn) – so với Juvaquatre, hai đèn phía trước nằm trên 2 vành bánh xe. Đằng sau chiếc Renault là loại xe Jeep thời thế chiến hai 1941-45.

Bến Taxi ở đường Boudonnet (Lê Lai) bên hông tường ga xe lửa Saigon (bây giờ là khu khách sạn New World). Rạp hát xưa Aristo năm đối diện bến xe taxi khoảng 1950.

Renault Fregate model 1951 trên đường Norodom (bây giờ là Lê Duẩn), hình chụp năm 1953.

Xe buýt Renault 6C-2 vào năm 1951 trên đường Bonard (Lê Lợi). Trong ảnh này, phia sau xe bus, tòa nhà hát Tây –sau là Hạ Viện trước 1975 – là công trình xây cất của kiến trúc sư Pháp Eugene Ferret năm 1897.

Đầu thập niên 1960 , chính phủ với chương trình “Hữu Sản Hoá” người nghèo, nhập cảng loại xe mới Renault Dauphine, bán góp cho người muốn chạy xe taxi làm kế sinh nhai. Thành phố Sài Gòn lại xuất hiện nhiều taxi Dauphine, bên cạnh taxi Renault 4CV 750 và 760 phân khối.

Peugeot

Peugeot là một trong số hãng sản xuất xe hơi lâu nhất, ban đầu không phải làm xe hơi mà là buôn bán máy nghiền cà phê, muối và tiêu. Người đầu tiên quan tâm đến chuyện làm xe hơi là ông Armand Peugeot và sau khi gặp ông Gottlieb Daimler, chiếc xe Peugeot đầu tiên được sinh ra, nó là một chiếc xe ba bánh chạy bằng hơi nước.

Khi thế chiến 2 chấm dứt, hầu hết cơ xưởng Peugeot bị phá hủy cần phải được xửa chữa vì thế đến năm 1948 Peugeot mới cho ra dòng xe mới, dòng xe 203. Thời kỳ này Pháp cho nhập cảng loại xe này rất nhiều vào Việt Nam

Chiếc xe mà bà Gabrielle Vassal ngồi ở Nha Trang, hình chụp khoảng năm 1904-1907, có thể là biến thể của dòng xe Peugeot 33 - đời 1901

Đoàn xe trên đường quê, đi đầu có thể là Dodge WC-51, theo sau Peugeot 203 (cuối 1940) Peugeot 1950 và Traction Legere 11.

Minh họa Dodge WC-51

Peugeot 302 là tiền thân của 202. Được giới thiệu tại Paris Motor Show 1936 và chỉ sản xuất trong 18 tháng, cho đến tháng tư năm 1938. Động cơ bốn xi lanh 1.758 cc làm mát bằng nước , tương tự như động cơ được trang bị cho Peugeot 402, với tốc độ tối đa 105 km / h (65 mph).

Hinh chụp 1953, Peugeot 202 Cabriolet (1939-1949) chạy ngang qua Garage Charner 131-133 Nguyễn Huệ. Garage Charner được thành lập năm 1923, đại diện chính thức cho xe Renault (bây giờ là khách sạn Kim Đô-Royal City Hotel ).

Peugeot 202 được sản xuất từ giữa năm 1938 -1942 và rồi sau đó bắt đầu sản xuất lại cuối năm 1945 , được bán trên thị trường đến năm 1949, thì được thay thế bằng Peugeot 203.
Peugeot 202 được trang bị động cơ làm mát bằng nước 1133 cc, cho công suất tối đa là 30 PS (22 kW) tại 4000 rpm và tốc độ tối đa khoảng 100 km/h.
Máy gắn phía trước tới bánh sau thông qua hộp số 3 tốc độ . Nhiên liệu được dẫn qua van trên cao, tại thời điểm đó đối thủ cạnh tranh rõ ràng nhất là Renault tung ra chiếc Renault Juvaquatre, vẫn cung cấp nhiên liệu qua van bên cạnh máy.

Ba cha con ngồi trên Peugeot 203 trong một tấm hình kỷ niệm

Peugeot 203 có thùng, dùng làm xe cứu thương và chở hàng nằm trong kho thương cảng Saigon 1951.

Citroen

Garage Bainier - công ty nổi tiếng nhất nằm ở góc đường Bonard (Lê Lợi) và Charner (Nguyễn Huệ) được thành lập năm 1914.

Traction Avant, là chiếc xe dẫn động cầu trước được thiết kế bởi hai ông André Lefebvre và Flaminio Bertoni khoảng cuối năm 1933, đầu năm 1934. Tuy không phải là những người sản xuất FWD đầu tiên Traction Avant áp dụng công nghệ FWD vào khung liền vỏ – uni body. Cùng với dòng xe DKW 1930s của Đức, Traction tiên phong trong công nghệ dẫn động cầu trước được tung lên thị trường sản xuất xe khối ở Âu Châu.

Garage Citroen của ông Henri Hospital số 37 đường D’Espagne (Lê thánh Tôn). Năm 1936, Garage Citroen trực thuộc công ty Citroen với tên Công ty Xe hơi Viễn Đông (Société Automobile d’Extrême-Orient). The SAEO đổi thành Xe Hơi Citroën Công Ty (Société des Automobiles Citroën) năm 1969.

Xe Citroen được trưng bày tại Garage Aviat ở Hà Nội năm 1952, Garage Aviat đại diện cho Garage Citroen ở Bắc (Tonkin ) và Trung (An Nam).

Hầu hết các xe khác của thời đại này dựa trên một khung sắt-xi (chassis) riêng biệt và vỏ xe được hàn vào. Công nghệ unibody đưa đến kết quả sản xuất xe nhẹ hơn, và vì thế công nghiệp này được sử dụng cho hầu như tất cả các công trình xe sedan về sau.

Mẫu Traction Avant ban đầu là có kích thước nhỏ với chiều dài 2.910 mm và  động cơ 1.303 cc, mô hình này được gọi là 7A. Chỉ sau 2 tháng, với khoảng 7.000 xe được sản xuất, 7A được nối tiếp trong tháng sáu năm 1934 bởi dòng xe 7B với động cơ 1.529 cc với hai cần gạt nước thay vì một gạt nước duy nhất của dòng xe 7A.
Nhìn qua, không thấy sự khác biệt to lớn giữa 7CV và loại sinh sau 11CV và 15CV, tuy vậy những dòng xe này được thiết kế hài hòa, thú vị, rất được ưa chuộng thời ấy. 

Mặc dù không phải là loại xe có chiến lược vẫn khiến Traction Avant trở thành một trong những dòng xe đặc biệt nhất, mở màn cho những loại xe sinh nửa thế kỷ sau-dòng xe “cách mạng” Citroën DS.

Xe traction đậu trên đường Bonard (Lê Lợi)  năm 1953- Chiếc đầu là làm theo kiểu đặt hàng traction avant  Onze 11, sau đó là chiếc traction 11, kế tiếp là Renault Monaquatre.

Citroen và Vedette đậu ở góc đường Lê Lợi và Pellerin (Pasteur) ngày xưa có khu giải trí và rạp hát Casino Saigon

Citroen DS

Khi nhắc đến Citroen, có một dòng xe nổi tiếng trên thế giới thời điểm đó có mặt ở Việt Nam dành cho giới thượng lưu là Citroen DS. Citroen DS lúc mới ra mắt nó như một cú sốc trong giới xe trên thế giới bởi vì thiết kế lạ mắt, như một chiếc xe đến từ tương lai. Chưa kể, công nghệ của Citroen DS cũng là công nghệ đi trước thời đại. VNAutobike sẽ dành riêng một bài tìm hiểu về chiếc xe này.

Citroen DS 19 series đậu trước hội trường Diên Hồng- trụ sở Thương Nghị Viện thời Việt Nam Cộng Hoà (bến Chương Dương)-bây giờ là Sở Giao dịch Chứng khoán ( 45-47 Bến Chương Dương, Quận 1)- trong thời gian hội nghị Colombo.

Hệ thống bầu hơi của DS là nền tảng  cho hệ thống nhún của Roll Royce, Mercedes, BMW... sau này

Tổng hợp từ nhiều nguồn, bổ sung, chỉnh sửa từ nguồn tham khảo chính maivantran.com, rif, manhai, saigon-vietnam.fr. 

Bài viết có tham khảo thông tin từ của Khoa Nguyen , một tín đồ chơi xe cổ.